مراسم افطاری؛ پیشینه و انواع این رسم دینی

مراسم افطاری دیگر فقط یک سنت مذهبی نیست؛ امروز به‌عنوان میراث مشترک بشری شناخته می‌شود. در آذرماه ۱۴۰۲، آیین افطاری به‌عنوان بیست‌وسومین عنصر میراث فرهنگی ناملموس ایران در یونسکو ثبت جهانی شد؛ آیینی که فراتر از غذا، روایتگر سخاوت، همدلی و ارزش‌های اجتماعی در فرهنگ ایرانی است.

این رسم دیرینه نه‌تنها در آداب و رسوم ایرانی، بلکه در جهان اسلام جایگاهی ویژه دارد و اکنون به نمادی برای اشتراک فرهنگی میان ایران، ترکیه، آذربایجان و ازبکستان تبدیل شده است. اگر می‌خواهید بدانید چرا یک وعده ساده تا این اندازه اهمیت یافته و چه آداب متنوعی در ایران برای آن وجود دارد، با این مطلب از دستی بر ایران همراه شوید.

در رمضان، پس از نماز شام، ایرانیان سفره افطار گسترانند و نان و خرما را با شیرینی‌ها و آشامیدنی‌های گوناگون فراهم آورند؛ این رسم از کهن‌ترین عادات مسلمین ایران است.

-ابوریحان بیرونی

مراسم افطاری در ایران

تمام ایرانیان ماه رمضان را به‌واسطه‌ی فریضه‌ی روزه‌داری و مناسکی همچون دعای سحر و ربنای هنگام افطار، سفره‌ی افطار و سحر و نظایر آن می‌شناسند. در این ماه نیایش، روزه‌داران از خواب سنگین نیمه‌شب بیدار می‌شوند و پای سفره‌ی سحری می‌نشینند. مسلمانان پس از خوردن سحری به انجام آیین عبادی روزه می‌پردازند و از سحرگاه تا غروب، از خوردن و آشامیدن و سایر مبطلات روزه خودداری می‌کنند.

پس از آن، مراسم افطاری در هنگام غروب آفتاب و بعد از اذان مغرب، به‌صورت خانوادگی یا در گروه‌های اجتماعی بزرگ‌تر برگزار می‌شود. به‌طور معمول، خیّران و بزرگان مراسم مزبور را در اماکن خصوصی یا عمومی از قبیل مساجد، تکیه‌ها، حسینیه‌ها، بازار و… برگزار می‌کنند.

مراسم افطاری نوعی فعالیت اجتماعی و فرهنگی است که در تمامی جوامع اسلامی، بدون درنظرگرفتن جنسیت و قوم و نژاد اجرا می‌شود. یکی از اهداف اصلی این آیین، افزایش صلح و دوستی میان مردم و توجه به فقرا و مستمندان است.

سفره‌ی افطار با انواع و اقسام خوراکی‌ها معنا پیدا می‌کند. البته، امروزه استفاده از غذاهای حاضری هم متداول شده، اما حس‌و‌حال گذشته هنوز پابرجاست. در واقع، برگزاری مراسم افطاری و خوردن سحری در کنار خانواده در ماه رمضان جزو فرهنگ مردم ایران است و آن‌ها بدان پایبند هستند.

اگرچه ماه رمضان برای تمامی مردم ایران یک معنا و مفهوم دارد، اما شیوه‌ی برگزاری مراسم افطاری ممکن است در هر شهری متفاوت باشد. این موضوع بستگی به فرهنگ مردمان هر دیار و شهر از کشور عزیزمان دارد. گاهی، برخی از شهرها چنان مراسم باشکوهی برگزار می‌کنند که ساکنان سایر شهرها شوق شرکت در چنین مراسمی را می‌یابند و آنجا را به‌عنوان مقصد سفرشان در نظر می‌گیرند.

همان‌طور که می‌دانید، ماه رمضان پس از ماه شعبان آغاز می‌شود و با عید فطر پایان می‌یابد. صبح روز عید فطر نیز نمازی در مساجد برگزار می‌شود و روزه‌داران زکات فطریه می‌پردازند تا به دست مستمندان برسد.

زمان مراسم افطاری

در گذشته، به‌دلیل نبود رسانه‌های خبری، تشخیص وقت سحر و افطار به روش‌های مختلف دیگری انجام می‌شد؛ ازجمله:

• شناختن ستارگان و محل دقیق آن‌ها در زمان‌های مختلف؛
• روشن‌کردن چراغ در نقاط مرتفع شهر و گلدسته‌های مساجد؛
• تشخیص از روی صدای بانگ خروس؛
• آگاه‌کردن مردم با نواختن نقاره، طبل و شیپور؛
• جارکشیدن در کوچه‌ها و… .

با مشخص‌شدن زمان افطار، از ساعتی قبل از آن، مواد غذایی مختلفی را آماده می‌کنند و بر سر سفره می‌آورند. سپس، روزه‌داران دعاهای مخصوص افطار را می‌خوانند و با شنیدن صدای اذان، روزه‌ی خود را می‌گشایند.

افطارکردن در ابتدا با خوردن چند عدد خرما و نوشیدن کمی آب جوش یا نظایر آن صورت می‌گیرد. پس از آن، خوراکی‌های مختلفی نظیر نان و پنیر، فرنی، شله‌زرد، سوپ و آش و… تناول می‌شود.

گاهی، برخی از روزه‌داران پس از گشودن روزه با خوراک مختصری، به اقامه‌ی نماز می‌پردازند و سپس به خوردن غذاهای دیگر مشغول می‌شوند.

چگونه مراسم افطاری برگزار کنیم؟

برگزاری مراسم افطاری می‌تواند با جمع‌شدن اعضای خانواده بر سر سفره و در منازل انجام شود. گاهی، این مراسم با دعوت‌کردن اقوام و آشنایان به منزل یکدیگر، شکوه بیشتری به خود می‌گیرد. انجام این کار در ابتدای ماه رمضان و در شب‌های قدر (شب نوزدهم، بیست‌ویکم و بیست‌وسوم) بیشتر مرسوم است.

شب قدر همان شبی است که قرآن در آن نازل شده است؛ اما تاریخ دقیق آن مشخص نیست. به همین دلیل، مسلمانان سه شب را به برگزاری مراسم شب قدر و احیا و شب‌زنده‌داری اختصاص می‌دهند. ضمن اینکه شب نوزدهم ماه رمضان با ضربت‌خوردن حضرت علی(ع) مقارن است و ایشان در شب بیست‌ویکم به شهادت رسیدند.

مراسم افطاری در سطح اجتماعی و در مساجد و اماکن عمومی و خصوصی نیز برگزار می‌شود.

افطاری در مساجد

در حدیث‌های بسیاری که درباره‌ی افطاری‌دادن نقل شده‌اند، مسلمانان و به‌ویژه روزه‌داران به برگزاری این آیین ترغیب می‌شوند. برای مثال، از پیامبر اکرم(ص) درباره‌ی فضیلت افطاری‌دادن نقل کرده‌اند:

«هر‌کس یک مؤمن روزه‌دار را در ماه رمضان افطاری دهد، پاداشی برابر با آزادکردن یک بنده نزد خدا دارد و مایه‌ی آمرزش گناهان گذشته‌ی وی نیز خواهد بود.»

این‌گونه محاسن و برکات افطاری‌دادن، باعث می‌شود که در مساجد با کمک خیران سفره‌های افطاری گسترده شوند. بدین ترتیب، روزه‌داران هر محل به‌هم نزدیک‌تر می‌شوند و با همبستگی، به حل‌و‌فصل مشکلات با کمک یکدیگر نیز می‌پردازند.

وجود سفره‌ی افطاری در مساجد همچنین باعث می‌شود که مسلمانان با اصول روزه‌داری آشناتر شوند و در زمان مناسب، نماز را برپا دارند. تلاوت قرآن در مساجد نیز معمولاً در ماه رمضان به‌طور منظم انجام می‌شود که ثواب روزه را دوچندان می‌کند.

ماه رمضان ماه میهمانی خداست و تمام مردم اجازه‌ی بهره‌مندی از سفره‌ای را دارند که خداوند برای بندگانش گسترده است‌. انجام اموری نظیر افطاری‌دادن، تلاوت قرآن، کمک به فقرا و نظایر آن، موجب بهره‌مندی بیشتر مسلمانان از این ماه پربرکت می‌شود.

برای افطاری چه بخوریم؟

افطاری اولین غذایی است که روزه‌داران پس از چند ساعت گرسنگی، میل می‌کنند. بنابراین، انتخاب نوع غذا اهمیت بسیاری دارد. بهتر آن است که افراد روزه‌ی خود را با نوشیدنی‌های گرم باز کنند که بهترین آن آب جوش است. سپس، برای تأمین نیاز بدن خود، از خوراکی‌های سبک و مغذی نظیر انواع فرنی، شله‌زرد، حلیم، سوپ و آش استفاده کنند. خوردن مواد نشاسته‌ای نظیر گندم و جو و انواع نان نیز برای روزه‌داران توصیه می‌شود.

جالب توجه است که مواد غذایی مصرفی در وعده‌ی افطار حتماً باید گرم باشند. در غیر این صورت و با مصرف غذاهای سرد، ممکن است عضلات شکم و معده دچار اسپاسم شوند.

از سایر مواد غذایی مهمی که وجود آن در سفره‌ی افطار ضروری است، مواد غذایی شیرین نظیر خرما، زولبیا بامیه، کشمش و نظایر آن است. این بدان جهت است که پس از تحمل چند ساعت گرسنگی، قند خون به‌شدت کاهش می‌یابد و نیاز به شیرینی‌جات احساس می‌شود.

ازطرفی، با توجه به اینکه بدن هر فرد روزانه نیاز به دریافت چند لیوان آب دارد، تأمین آب بدن نیز برای روزه‌داران الزامی است. این موضوع در صورت مقارن‌شدن ماه رمضان با فصول گرم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

تأمین آب بدن فقط با خوردن نوشیدنی‌های مختلف جبران نمی‌شود، بلکه میوه و سبزیجات تازه نیز می‌تواند جایگزین آب ازدست‌رفته‌ی بدن شوند. برای مثال، میوه‌هایی نظیر سیب، پرتقال و هندوانه آب زیادی دارند. گوجه، خیار، کاهو، کلم بروکلی نیز از جمله سبزیجاتی هستند که علاوه بر فوایدی که دارند، می‌توانند تا حدودی تأمین‌کننده‌ی آب بدن باشند.

چند نوع افطاری ساده و خوشمزه

بسیاری از روزه‌داران معمولاً غذای ساده‌ای را برای افطار تهیه و میل می‌کنند تا بدین‌ترتیب، از خوردن شام خودداری کنند. آن‌ها خوردن غذای سنگین در طول شب را مناسب‌ نمی‌دانند؛ بنابراین غذای اصلی را برای سحر نگه می‌دارند. در ادامه، چند نوع افطاری ساده و خوشمزه را به شما معرفی می‌کنیم:

• نان و پنیر و گردو و سبزی، انواع سوپ و آش و حلیم، انواع فرنی شامل فرنی برنج یا آرد گندم، شله‌زرد، شیربرنج، حلوا، دلمه، کوفته، کوکو، شامی، کتلت، انواع سالاد و در کنار این‌ها، انواع شربت مانند شربت گلاب و زعفران.

درباره‌ی مراسم افطاری بیشتر بدانید

پذیرایی از میهمان بخشی از فرهنگ ما ایرانیان است که در ماه رمضان با برگزاری مراسم افطاری و به‌شکل ویژه‌ای انجام می‌شود. سفره‌های افطار همیشه مملو از خوراکی‌ها و غذاهای رنگارنگ نظیر خرما، زولبیا بامیه، نان، فطیر، آش یا سوپ و… برای پذیرایی از روزه‌داران است. البته، هدف از افطاری‌دادن تنها تناول غذا نیست؛ بلکه جمع‌شدن مسلمانان به دور یک سفره و اتحاد و همدلی هرچه بیشتر آن‌هاست.