زیارت ارامنه در کلیسای تادئوس؛ آئین‌ها

آنجا که سنگ‌های سیاه و سفید قره‌کلیسا با تاریخ و ایمان درآمیخته‌اند، آیینی جریان دارد که قرن‌هاست پایدار مانده است. زیارت ارامنه در کلیسای تادئوس مقدس نه‌تنها یک مراسم مذهبی، بلکه میراثی زنده از همزیستی فرهنگی در شمال‌غرب ایران است. این مراسم با شکوه، هر ساله در تابستان با حضور هزاران زائر برگزار می‌شود و روح معنویت را در فضای این کلیسای باستانی زنده می‌کند.

اهمیت این آیین چنان است که در دسامبر ۲۰۲۰، در فهرست  فهرست آثار ایران در یونسکو به ثبت رسید؛ پرونده‌ای مشترک میان ایران و ارمنستان. پیش‌تر، خود کلیسای تادئوس، از جاهای دیدنی تبریز، به‌عنوان یک اثر ملموس در فهرست جهانی ثبت شد، و اکنون آیینی که در دل آن برپا می‌شود نیز جهانی شده است. اگر می‌خواهید با ریشه‌های این زیارت، تاریخچه قره‌کلیسا وتصاویر این مراسم باشکوه آشنا شوید، در ادامه این مطلب از دستی بر ایران همراه باشید.

جشن کلیسای تادئوس در ایران، از کهن‌ترین آیین‌های مذهبی ارامنه است که از قرن چهارم میلادی تاکنون استمرار داشته است.

-هوانس آواکیان

قدمت مراسم زیارت ارامنه در کلیسای تادئوس

بیش از 19 سده است که ارمنیان ایران و نیز ایرانی-ارمنی های ساکن ارمنستان و حتی ارمنی های نقاط مختلف دنیا برای به جا آوردن آئین های دینی و زیارت به این مکان می آیند. قره کلیسا یا همان کلیسای تادئوس مقدس در آذربایجان غربی واقع شده است و همه ساله پذیرای زائران ارمنی در این مکان می باشد.

پیروان کلیسای رسولان ارمنی (Armenian Apostolic Church) در ارمنستان، در طول این 19 سده، یک مسافت 700 کیلومتری را برای به جا آوردن آئین ها و مراسم زیارت ارامنه از ایروان تا به اینجا طی می کردند. همه ساله در هفته اول مرداد ماه حدود 5000 نفر در این مراسم شرکت می کنند. گاهی اوقات، پیروان سایر کلیساها و اقوام مسیحی دیگری نظیر آسوریان نیز در مراسم زیارت قره کلیسا شرکت می کنند.

آئین ها و مراسم زیارت ارامنه در قره کلیسا

ارامنه پیش از آن که رهسپار مراسم زیارت در قره کلیسا شوند، در هفته اول مرداد ابتدا به تبریز می روند. پس از آن، از اول تا سوم مرداد ماه، همگی به سمت این دیر می روند تا در نزدیکی آن به مدت چند روز چادر بزنند. برخی افراد و خانواده ها که از راه دور آمده اند، گاه تا پنج روز در آنجا می مانند. از آنجاست که برای اجرای آئین های خاصی به راهپیمایی، دعا، روزه و زیارت در این دیر می روند. آئین های غسل کودکان و نوجوانان و نیز عشای ربانی، اوج مراسم را تشکیل می دهند.

در طی این مدت، فعالیت های دیگری نیز دز کنار مراسم زیارت انجام می شوند. به عنوان مثال، طبخ و سرو غذاهای ارمنی و اجرای موسیقی ارامنه محفل زائران را گرم می کند. این گردهمایی، بزرگترین رویداد فرهنگی و اجتماعی ارامنه در این بخش از دنیاست. از آنجایی که ارامنه در طی این مدت، در چادرهایی نزدیک به هم به سر می برند، احساس همدلی و نزدیکی در بین آنان تقویت می شود.

در طی سال هایی که اتحاد جماهیر شوروی در ارمنستان قدرت را در دست داشت، مراسم زیارت ارامنه در کلیسای تادئوس منع شده بود. پس از فروپاشی شوروی و با تشکیل دولت مستقل ارمنستان، این آئین ها مجددا در طی مراسم زیارت سالانه ارامنه از سر گرفته شد.

تادئوس یا طاطائوس نام یکی از پیروان مسیحیت است که در سال چهلم میلادی نقش بسزایی در ترویج دین مسیحیت در این قسمت از دنیا داشته است. در اثر فعالیت های مذهبی او بوده است که ساناتروک پادشاه ارمنستان و دخترش ساندخت به همراه عده زیادی به دین مسیح گرویدند. البته، پادشاه پس از مدتی پشیمان شد و دستور قتل تادئوس و جمع بزرگی از نوکیشان مسیحی را داد (حدود 3500 نفر). بعدها در زمان پادشاهی تیرداد، مسیحیت دوباره با استقبال دربار مواجه و مبدل به دین رسمی ارمنستان شد.

پتانسیل گردشگری مذهبی در کلیسای تادئوس

بدون آنکه نیازی به انجام بازاریابی یا معرفی و ترویج این مقصد گردشگری باشد، ارامنه خود از این موضوع آگاه هستند. شاید صرفا فراهم آوردن شرایط بهتر و اطلاع رسانی و حمایت از حضور گردشگران ورودی، بتواند باعث جذب این گروه از مسافران بین المللی شد. زیارت ارامنه ایران و جهان در کلیسای تادئوس، می تواند مبدل به یکی از رویدادهای عمده گردشگری مذهبی برای ارمنیان ایران و جهان شود و به حفظ این میراث جهانی بشر کمک کند.

شاید بتوان گفت حمایت از این میراث فرهنگی باید بیشتر در آن جهت باشد که به حراست از آن همت بگماریم تا روال خود را طی نماید. گردشگران بیش از هر چیز، به دنبال حصول اطمینان از امنیت و وجود زیر ساخت های مقصد گردشگری خود هستند. باید آنچه را که داریم اطلاع رسانی کنیم، و آنچه را که نداریم بسازیم.

علاوه بر این، ایران دارای جاذبه های فرهنگی بسیار دیگری نیز هست که برخی از آنها را سایت های مذهبی ارامنه در سایر شهرها تشکیل می دهند. برخی دیگر نیز جاذبه های فرهنگی دیگر هستند که این زائران را می توان تشویق به گردش در شهرهای دیگر و تجربه سایر جنبه های فرهنگی ایران نمود. این پتانسیل پیشتر نیز تجربه شده و پاسخ خوبی هم دریافت گردیده است.